publikacje

Progimnazjum, Państwowe Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie – do 1939 roku

 Ze wstępu:

W bieżącym 2014 roku przypada 139 rocznica zaistnienia I Liceum Ogólnokształcącego w Kościerzynie, 100-lecie budynku szkoły przy ulicy Strzeleckiej i 80 rocznica nadania szkole imienia Józefa Wybickiego. W tej pracy podjęto próbę prezentacji fragmentów dziejów z tego ponad stuletniego okresu funkcjonowania placówki, od jej powstania do wybuchu II wojny światowej (1875–1939). Ciekawe dzieje gimnazjum i liceum nie zostały dotąd ujęte w naukowej, monograficznej publikacji. Pewne informacje zawiera wydana w 1959 roku przez Klub Pracy Twórczej „Pomerania” 14 stronicowa broszura Alfonsa Wysockiego pt. „Liceum w sercu Kaszub”. Zgodnie z zastrzeżeniami redakcji nie można jej jednak traktować jako nieomylnego źródła (w nazwiskach nauczycieli i absolwentów zdarzają się pomyłki). Pełniejsze ujęcie problemu jest utrudnione, ponieważ część dokumentów zniszczona została podczas okupacji hitlerowskiej. Podstawę do opracowania tematu stanowiły zatem przede wszystkim materiały źródłowe zagraniczne głównie z Niemiec i znajdujące się w kraju, które można pogrupować w następujący sposób:
I. Źródła zagraniczne:
1. w formie mikrofilmu:
a) akta Progimnazjum zu Berent 1879–1903 pisane i drukowane znajdujące się w Deutsches Zentralarchiv Merseburg;
b) dokumenty drukowane, pisane znajdujące się również w Zentralarchiv Merseburg;
2. korespondencja z absolwentem gimnazjum z USA, śp. Księdzem Franciszkiem Wołoszykiem;
II. Źródła krajowe:
1. cząstkowa dokumentacja szkolna znajdująca się w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy;
2. materiały dotyczące działalności gimnazjum i liceum znajdujące się w bibliotece PAN w Gdańsku, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Gdańskiej Macierzy Szkolnej, Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, Archiwum Seminarium Duchownego w Pelplinie;
3. zbiory aktów prawnych. W pracy autor wykorzystał także:
1. Kalendarze Nauczycielskie z lat międzywojennych zawierające wykazy składu kadry.
2. Księgę Pamiątkową Pomorza z 1930 roku zawierającą dane statystyczne o życiu społeczno-kulturalnym powiatu kościerskiego w pierwszym dziesięcioleciu odrodzonej ojczyzny.

W znacznym zakresie wykorzystano dostępną literaturę naukową, której wykaz załączono w bibliografii. Dziejami Państwowego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie autor zainteresował się już jako uczeń liceum na zajęciach w kółku historycznym, prowadzonym przez nauczyciela historii, śp. dra Jerzego Knybę. Pierwszymi dokumentami były gazetki i jednodniówki gromadzone przez samych uczniów gimnazjum z okresu międzywojennego. W jednodniówce wydanej nakładem Sióstr Urszulanek w Kościerzynie w 1937 roku czytamy: „Oprócz wiedzy daje szkoła wychowanie, troskliwą opiekę, przygotowuje do późniejszego samodzielnego życia, czuwa nad bezpieczeństwem moralnym. W ogóle szkole chodzi wyłącznie o dobro młodzieży, chce z niej zrobić jednostki wykształcone, o silnych charakterach, dające sobie radę w życiu, pożyteczne i dzielne”. Słowa te napisane przez rówieśniczki uczniów gimnazjum określają wyjątkowo trafnie charakter szkoły w okresie będącym przedmiotem analizy, ujmują rzeczywistą jej działalność. Szkoła, która stawiała sobie i realizowała tak doniosłe cele i wpływała w istotny sposób na środowisko, nie może być pominięta w historii oświaty i wychowania. Publikacja w pewnym stopniu wypełnia istniejącą lukę. Autor stawia tezę, że funkcjonowanie szkoły w okresie 1920–1939 wpłynęło na kształtowanie się środowiska i podniesienie kultury regionu. Uzasadnienie tezy oparto o bogaty materiał faktograficzny. Wprowadzenie do publikacji stanowią ogólne wiadomości o Kościerzynie i Ziemi Kościerskiej w jej rozwoju dziejowym, uwzględniające kształtowanie się szkolnictwa na terenie miasta Kościerzyny do wybuchu II wojny światowej. W rozdziale I i II przedmiotem rozważań jest działalność progimnazjum w Kościerzynie w latach 1875–1921.
Szczególnym przedmiotem badań w pracy są:
1. reorganizacja Progimnazjum po I wojnie światowej – rozdział trzeci;
2. wybrane problemy dydaktyczne Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie – plany i programy nauczania oraz metody i formy nauczania – rozdział czwarty;
3. wybrane problemy wychowawcze gimnazjum, w liceum w latach 1920–1939 ze szczególnym uwzględnieniem działalności organizacji uczniowskich – rozdział piąty;
4. sylwetki wyróżniających się nauczycieli i uczniów gimnazjum i liceum oraz plon ich działalności szczególnie w regionie kaszubskim – rozdział szósty. W zakończeniu znalazły się niezbędne uogólnienia, podsumowania i wnioski. W pracy zastosowano metodę analizy dokumentacji źródłowej. Według W. Zaczyńskiego: „Dokumentem jest każda rzecz mogąca stanowić źródło informacji, na podstawie, której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach”. W opracowaniu publikacji posłużono się również ankietą. „Ankieta jest metodą zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań (kwestionariusza)”. Wykorzystano informacje uzyskane poprzez wywiady. Wspomniany wyżej Zaczyński podaje: „Wywiad jest metodą zdobywania informacji przez bezpośrednie stawianie pytań tym wybranym osobom, które mogą nam udzielić pewnej sumy wiadomości”. Nazwiska osób, z którymi przeprowadzono rozmowy, zaznaczono w bibliografii. Bezpośrednio w tekście występują tabele będące ilustracją i podstawą do syntezy opisywanych zagadnień. Ważniejsze dokumenty zostały ujęte za pomocą odbitek kserograficznych i fotograficznych. Umieszczone w pracy zdjęcia obrazują te momenty z życia szkoły i środowiska, które miały znaczenie historyczne, dokumentalne, a treści były charakterystyczne dla społeczno-gospodarczego rozwoju miasta w opisywanym okresie.
Bardzo cenne były uwagi i wskazówki śp. prof. dra hab. Klemensa Trzebiatowskiego na seminarium magisterskim w Zakładzie Historii Oświaty i Wychowania Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu w Gdańsku, który w 1934 roku uzyskał świadectwo dojrzałości w Seminarium Nauczycielskim w Kościerzynie. W tym też miejscu pragnę wyrazić wdzięczność śp. Promotorowi za okazaną pomoc, ukierunkowanie i ostateczny profil pracy. (ocena pracy była bardzo dobra). W sposób szczególny dziękuję Panu doktorowi Jerzemu Szewsowi za udostępnienie mikrofilmów dokumentujących działalność Progimnazjum w Kościerzynie z Archiwum Centralnego w Meseburgu (NRF). Opracowując dokumenty niemieckie, korzystałem z pomocy biegłego tłumacza – absolwenta gimnazjum – śp. Jana Gruchały.
Dziękuję także śp. profesorowi dr A. Bukowskiemu, prof. zw. dr hab. Edwardowi Brezie, prof.. zw. dr hab. Tadeuszowi Linknerowi i śp. dr. Jerzemu Knybie z Kościerzyny, mgr Marii Kamińskiej, mgr Urszuli Stefańskiej, mgr Mirosławowi Molendowskiemu i mgr Krzysztofowi Jażdżewskiemu za konsultacje w niektórych sprawach szczegółowych. Podziękowania adresuję również do wszystkich osób, które udzieliły mi wywiadów, pomogły w znalezieniu zdjęć i okazały szczerą pomoc w zbieraniu informacji niezbędnych do pisania pracy. Wdzięczność wyrażam rządcom Kurii Biskupiej w Pelplinie za udostępnienie z archiwum ksiąg parafii Kościerzyna, a w szczególności J.E. ks. abp. prof. dr Muszyńskiemu, śp. ks. mgr Henrykowi Mrossowi oraz śp. ks. Edmundowi Jastrzębskiemu CR z Kościerzyny. Ta praca jest uwspółcześnioną wersją pracy magisterskiej autora z uwzględnieniem niezbędnych korekt, oddających dzisiejszy stan wiedzy o historii I Liceum Ogólnokształcącego im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie.

Czesław Wolski